In de eerste helft van de vijftiende eeuw was de familie van Eyck een heuse schildersdynastie die niet alleen bestond uit Jan en Hubrecht, maar ook uit Lambrecht en hun zus Margareta. Voor alle duidelijkheid, zij is niet de Margareta die Jan van Eyck heeft geportretteerd op het schilderij dat in het Brugse Groeninge­museum hangt; dat is immers zijn vrouw. Over de zus is zo goed als niks bekend, alhoewel er miniaturen bestaan die haast zeker geschilderd werden door haar.

In de roman Margriete reconstrueert Kathleen Vereecken een mogelijk leven dat zij geleid zou kunnen hebben. Toen Vereecken, die vooral bekend werd als auteur van kinder- en jeugdliteratuur, vernam dat de broers ook een schilderende zus hadden, was haar nieuwsgierigheid gewekt. Ze deed uitgebreid research naar haar, maar ook naar de tijd waarin ze leefde, welke rol vrouwen speelden in de maatschappij en hoe er destijds geschilderd werd in de ateliers en de scriptoria in de kloosters, waar de mooiste miniaturen de prachtigste manuscripten illustreerden. De grondige documentatie rond de restauratie van Het lam Gods hielp haar om te begrijpen hoe dat meesterwerk ontstond. Al die informatie heeft zij op een subtiele ­manier in Margriete verwerkt, zonder het verhaal ermee te overladen.

De insteek is klassiek en vertelt het verhaal van een jonge vrouw die in het zog van haar beroemde broers ook artistieke ambities heeft, maar die nauwelijks mag exploreren. Toch krijgt ze onder de vleugels van ­Hubrecht in Gent de kans om haar talenten te ontwikkelen, terwijl hij de eerste schetsen maakt voor een groot altaarstuk dat Het lam Gods zal worden. Jan is dan nog niet in zicht, want samen met hun jongste broer Lambrecht reist hij veelvuldig rond in dienst van de heren die hen engageren. Pas in de tweede helft van het verhaal, wanneer Hubrecht is gestorven, zakt hij af naar Gent om Het lam Gods af te werken.

Plaats van de vrouw

Margriete verblijft beurtelings bij de familie Vijd, de opdrachtgevers van het altaarstuk, en in het klooster van de arme klaren, waar vooral 'gevallen en onteerde vrouwen' opgevangen worden. Margriete worstelt met haar seksualiteit en vooral met de vraag of ze een ongetrouwde en dus kinderloze vrouw kan blijven die kiest voor haar kunst, in een wereld waarin er weinig speelruimte is voor een jonge zelfbewuste vrouw. Margriete laat zich leiden door de werken van Christine de Pizan, een Italiaans-Franse auteur die vooral ­bekend werd met Het boek van de stad der vrouwen uit 1405, waarin zij onderzoekt wat de plaats van de vrouw is in een door mannen gedomineerde wereld. In de tweede helft van de roman treedt de complexe politieke situatie meer op de voorgrond en komen ook de graven van Vlaanderen, met voorop Filips de Goede, in beeld.

Hoewel de thematiek klassiek is, schreef Vereecken een fijnzinnige en diepgravende roman, over een vrouw die moet vechten voor een waardig bestaan in een wereld die niet meteen vrouwvriendelijk is. In een rustige maar secure stijl vermengt zij het verbeelde ­leven van Margriete met de maatschappelijke en ­politieke situatie van die tijd, verteld tegen de achtergrond van het ontstaan van een van de grootse kunstwerken aller tijden. Wat Margriete deed in superieure miniaturen, doet Vereecken hier geraffineerd met woorden. Zo treedt Margriete uit de schaduw van haar beroemde broers en verdient ze haar plek in het licht.

De Geus, 256 blz., 21,99 €.

Verberg tekst

*****

De Vlaamse primitief Jan van Eyck heeft samen met zijn broer Hubrecht het Lam Gods geschilderd, maar minder bekend is dat de broers een zus hadden die ook tekende en schilderde, Margriete. Er is weinig over haar bekend, dus had jeugd- en non-fictieauteur Kathleen Vereecken in haar nieuwe roman vrij spel om zich in haar in te leven. Daarin schetst ze vakkundig en met vaart hoe een vrouwenleven er in de middeleeuwen uitgezien kan hebben.

Haar Margriete is een nieuwsgierige, open geest die geen genoegen neemt met de beperkingen die vrouwen destijds ervoeren. Vereecken laat haar het schildersatelier van haar broer leiden als hij op reis is, en ze schildert mee aan het retabel - eerst alleen de bloempjes en kleine objecten, later vult ze ook gezichten van figuranten in. Zo wekt ze het topstuk mee tot leven.

Met haar roman laat de schrijfster ons de middeleeuwse wereld door de ogen van een vrouw zien. De vrouwelijke personages illustreren de posities die vrouwen in die tijd in konden nemen. 'Margriete' is een eendimensionaal maar helder verhaal, een overtuigende schets van een historische periode, met fraai gepenseelde zintuiglijke waarnemingen. Een ode aan de vrouw en de kunst, en een mooie aanvulling op 'De Bourgondiërs' van Bart Van Loo.

Verberg tekst

Een roman over kunst, geschiedenis en identiteit. Margriete van Eyck komt na de dood van haar ouders in het ruwe Gent terecht. Terwijl haar broers bij rijke en machtige mensen huizen schilderen en versieren, brengt zij haar dagen door in het klooster waar ze manuscripten illustreert. Ze komt voor de keuze te staan om te stoppen met schilderen en te trouwen of te schilderen en voor altijd maagd te blijven. ‘Margriete' vertelt het verhaal achter Het Lam Gods, gezien door de ogen van een middeleeuwse vrouw. Helder geschreven. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep. Kathleen Vereecken (Gent, 1962) is een Belgische (jeugd)auteur. Ze schreef tientallen boeken. Haar werk werd veelvuldig bekroond met onder meer de Woutertje Pieterse Prijs, de Boekenleeuw en de Kleine Cervantes, en verscheen in diverse talen.